زندگی نامه علی اکبر دهخدا

علی اکبر دهخدا، نامی که در دهه‌های پس از او، به عنوان یکی از بزرگان فکری و اندیشمندان برجسته ایران شناخته می‌شود. او با تحصیلات برجسته در زمینه فلسفه و ادبیات فارسی، و تألیف بیش از ۴۰ کتاب و مقاله در حوزه‌های مختلف ادبیات، فلسفه و فرهنگ، جایگاهی برجسته در ادبیات و فکر ایرانی دارد.

علی اکبر دهخدا با تأثیرگذاری در تحولات ادبی و فکری ایران، به عنوان یکی از مؤسسان نظریه‌پرداز مدرنیسم ادبی شناخته می­شود. در این مقاله، به معرفی زندگی و آثار علی اکبر دهخدا، به عنوان یکی از بزرگان فکری ایران، می ­پردازیم.

تولد و دوران کودکی علی اکبر دهخدا

میرزا علی اکبر قزوینی، معروف به علی اکبر دهخدا، در تهران در تاریخ ۷ اسفند ۱257 متولد شد. پدرش مهر علی قزوینی در حین نقل مکان خانواده به تهران در سن ۹ سالگی علی اکبر درگذشت. مهر علی قزوینی یک ثروتمند روستایی بود و در قزوین زمین‌های کشاورزی زیادی داشت.

علی اکبر دهخدا از دوران کودکی به مسائل مذهبی و علمی علاقه‌مند بود و تحت تأثیر حاج شیخ هادی نجم آبادی، یک روحانی لیبرال قرار گرفت. وی عضو کلاس اول مدرسه علوم سیاسی بود که در سال ۱۳۱۷ تأسیس شد، اما در سال اول تحصیلات خود شرکت نکرد ولی پس از دو سال دوباره به ادامه تحصیلات خود بازگشت.

بعد از فارغ التحصیلی، علی اکبر دهخدا به عنوان منشی معاون الدوله غفاری کاشانی استخدام شد و به عنوان سفیر ایران در بالکان فعالیت کرد. در سال ۱۳۲۱ با معاون الدوله غفاری کاشانی به اروپا رفت و به مدت دو سال اکثراً در اتریش زندگی کرد و در سال ۱۳۲۳ به ایران بازگشت.

پس از اعلام فرمان مشروطیت در سال ۱۳۲۴، میرزا جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم خان تبریزی به فکر انتشار روزنامه "صور اسرافیل" افتادند. علی اکبر دهخدا به عنوان دبیر ماهنامه و دبیر دهیاری به استخدام روزنامه "صور اسرافیل" درآمد.

افتخارات و تحصیلات علی اکبر دهخدا

علی اکبر دهخدا دارای تحصیلات برجسته و افتخارات چشمگیری در زمینه های مختلف بود. در زیر به برخی از تحصیلات و افتخارات او اشاره خواهد شد:

1. تحصیلات: دهخدا در رشته‌ی فلسفه و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران تحصیل کرد. وی بعدها در سفرهایی به اروپا نیز به تحصیلات خود ادامه داد و در دانشگاه‌هایی مانند آکسفورد و سوربن شرکت کرد.

2. آثار: دهخدا بیش از ۴۰ کتاب و مقاله در حوزه‌های مختلف ادبیات، فلسفه، تاریخ و فرهنگ نوشت. او به طور ویژه در زمینه‌ی فلسفه و ادبیات فارسی، فرهنگ ایرانی و موضوعات اجتماعی تألیفات زیادی دارد.

3. افتخارات: دهخدا به عنوان یکی از بزرگترین اندیشمندان و نویسندگان ایرانی شناخته می‌شود. وی در انجمن فلسفه ایران، انجمن ایران‌شناسی و انجمن ادبیات و علوم انسانی عضویت داشت. همچنین او به عنوان استاد دانشگاه تدریس کرده و به افتخارات وی در حوزه آموزش و پژوهش ادبیات و فلسفه فارسی توجه ویژه‌ای شده است.

4. تأثیرات فکری: علی اکبر دهخدا درگیری‌های ادبی و فکری بسیاری داشت و نقش مهمی در تحولات ادبی و فلسفی ایران داشت. آثار و اندیشه‌های وی در زمینه‌هایی مانند تحلیل ادبی، نقد ادبی، فلسفه تاریخ، فلسفه زبان و ارزش‌شناسی تأثیر بسیاری داشته و هنوز هم بر روی نویسندگان و محققان ادبیات و فلسفه ایران تأثیرگذار است.

دوره ی مشروطه

دوره مشروطه در ایران، زمانی بود که روزنامه‌نگاری به شکوفایی خود رسید. اما اکثر روزنامه‌نگاران در واقع مهارت نویسندگی واقعی نداشتند و با دنیای خارج از ایران آشنا نبودند. آنها مفاهیمی مانند آزادی، برابری و حکومت مشروطه را درک نمی‌کردند.

بسیاری از مجلاتی که روزنامه‌نگاران برای آنها کار می‌کردند، پس از چاپ چند شماره اول با شکست تجاری مواجه می‌شدند. اما روزنامه "صور اسرافیل" توانست پابرجا باقی بماند و این نشان از تعهد بنیانگذارانش به ایده‌های لیبرال بود.

علی اکبر دهخدا، نویسنده‌ای با استعداد و تحصیل کرده در زمینه­های سیاسی بود. او با دانش فرانسه و سفرهای اروپایی خود، درک پیچیده‌ای از امور جهانی داشت. بنابراین، او با مقالات سیاسی مستدل و روشن خود در مجله "صور اسرافیل" توانست تعداد زیادی از خوانندگان را به سمت این روزنامه جلب کند.

وی با نوشتن اثر "چارند پرند"، توانست تعداد فروش نسخه‌های چاپی این روزنامه را افزایش دهد. این فعالیت‌ها باعث شد که "صور اسرافیل" به بالاترین رقم فروش در آن دوران، یعنی ۲۴۰۰۰ روزنامه در روز، دست یابد.

کودتای محمدعلی شاه

پس از کودتای محمدعلی شاه در سال ۱۳۲۶ شمسی، علی اکبر دهخدا به همراه یک گروه از مشروطه خواهان برجسته دیگر، به ترس از انتقام دربار و روحانیت ، به نمایندگی از انگلستان در تهران پناه برد. او با مداخله مقامات انگلیسی، حمایت امنیتی دریافت کرد و سپس به باکو و سرانجام به پاریس رفت.

در پاریس، او تقریباً یک سال و نیم زندگی کرد و این تبعید برای او بسیار سخت بود. در طول این دوره، او با مشکلات و آزار و اذیتی که از سوی کارگزاران دولت فارس و نزدیکان و همراهانش تحمل می‌کرد، روبرو بود. این شرایط منجر به ابتلا او به افسردگی شد.

با این حال، این موانع هرگز تأثیر منفی بر فعالیت‌های ادبی و روزنامه‌نگاری او نداشتند. در پاریس، علی اکبر دهخدا مجموعه‌ای جدید از روزنامه "صور اسرافیل" را منتشر کرد. این روزنامه در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۲۷ شمسی (۲۳ ژانویه ۱۹۱۰ میلادی) در پاریس چاپ و منتشر شد. هزینه چاپ و توزیع این روزنامه به ایران که توزیع آن مجاز نبود، بسیار بالا بود، اما علاقه‌مندان برای دستیابی به نسخه‌های آن هرچه می‌توانستند تلاش می‌کردند.

با این حال، استیصال دهخدا به حدی رسید که به فکر خودکشی افتاد. او به آلمان رفت و در آنجا انتشارات خود را راه‌اندازی کرد، اما دوباره با مشکلات مواجه شد. سپس به استانبول رفت و به همراه حاج میرزا یحیی دولت آبادی و حسین دانش، مجله‌ای با نام "سعادت" را تأسیس کرد. احتمالاً تجار ایرانی مقیم در استانبول هزینه شماره‌های اولیه این مجله را تأمین می‌کردند.

برگشتن دهخدا به وطن

بعد از سقوط محمدعلی شاه، در تاریخ ۱۱ محرم ۱۳۲۸ (۲۳ ژانویه ۱۹۱۰ شمسی)، علی اکبر دهخدا به ایران بازگشت. همان سال، وی به عنوان نماینده مردم کرمان و تهران در مجلس دوم انتخاب شد.

دهخدا به دلیل انتقاد از حکومت سنگین فیروز میرزا نصرت الدوله در چارند پرند، در کرمان محبوبیت زیادی داشت.

در سال ۱۳۳۲ شمسی، زمانی که ایران تحت تسلط انگلیس و روسیه بود، دهخدا به طوایف بختیاری پناه برد.

بعد از بازگشت، وی مدت کوتاهی به عنوان "رئیس دبیرخانه" در وزارت معارف و سپس به عنوان وزیر عدلیه خدمت کرد.

دهخدا در سال ۱۳۰۳ شمسی به عنوان رئیس اداره تفتیش منصوب شد و تا سال ۱۳۲۰ شمسی در این مدرسه خدمت کرد.

در طول اقامت در میان طوایف بختیاری، به فکر تدوین فرهنگ دایره المعارف زبان فارسی افتاد و پس از بازگشت به تهران، وقت خود را به جمع آوری اطلاعات اولیه اختصاص داد.

وی همچنین به فعالیت‌های ادبی و علمی خود ادامه داد و مقالاتی را در مجلاتی مانند "ایران کنونی"، "آفتاب" و "دانش" منتشر کرد.

زندگی علی اکبر دهخدا در زمان رضا شاه

پس از سقوط محمدرضا شاه، علی اکبر دهخدا فعالیت‌های سیاسی خود را متوقف کرده و به کار علمی و ادبی متمرکز شد.

در این دوره زندگی، وی مجموعه قصار (امثال و حکم) و لغت نامه اول را منتشر کرد و نیز مقالاتی در زمینه ادبیات و زبان فارسی نوشت. در دهه اول سلطنت محمدرضا شاه، به تمرکز بر لوح نما ادامه داد.

بعد از رسیدن محمد مصدق به قدرت و نهضت ملی شدن صنعت نفت، دهخدا به سیاست بازگشت و به انجمن هواداران صلح پیوست که گرایش‌های سوسیالیستی داشت.

دهخدا حمایت خود را از مصدق اعلام کرد، در حالی که رهبران حزب توده به دنبال حمایت از شخصیت‌های فرهنگی برجسته ایرانی بودند.

بعد از کودتای ۱۳۳۲ شمسی و بازگشت شاه به قدرت، دهخدا کاملاً از فعالیت‌های سیاسی کناره گرفت و تمام زمان خود را به لوح نما اختصاص داد.

اگرچه وی چندین بار به اتهام ریاست شورای حکام مورد بازجویی قرار گرفت، اما پس از فرار شاه به رم، این شورا تشکیل شده بود.

دهخدا هرگز ثروت زیادی نداشت، اما همواره به فقرا کمک می‌کرد و با درآمد حاصل از اموال و حکم، هزینه چاپ کتاب‌های جدید و مراقبت از بیماران فقیر را تأمین می‌کرد.

اندیشه و افکار اجتماعی دهخدا

در دهه آخر حکومت ناصرالدین شاه، علی اکبر دهخدا جوان بود. در آن زمان، روحانیون نقش مهمی در مبارزه موفقیت‌آمیز علیه تنباکو داشتند و جنبش‌های پوپولیستی جدید در سیاست ایران شکل گرفت.

در زمان آزادسازی پس از اعلام مشروطه، دهخدا که با مدرنیزاسیون در اروپا آشنا بود و از اندیشه‌های اصلاح‌طلبانه متفکران و سیاستمداران غربی آگاهی داشت، به شدت از نفوذ ناروای آخوندها، سخت‌گیری فکری و فساد آن‌ها انتقاد کرد.

انتقادهای شدید او به شیخ فضل‌الله نوری سلطنت‌طلب، که به شدت در مقابل جنبش‌های اصلاحی عمل می‌کرد و مؤسسات آموزشی مدرن را "مخالف شریعت" می‌دانست، منجر به تعلیق موقت انتشار صور اسرافیل شد.

وفات علی اکبر دهخدا

علی اکبر دهخدا، فیلسوف، نویسنده و اندیشمند برجسته ایرانی در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۳۴ شمسی (25 فوریه ۱۹۵۶ میلادی) درگذشت. وی در تهران به دنیا آمده بود و پس از پایان دوران دانشجویی به فعالیت های ادبی و سیاسی پرداخت. دهخدا در طول زندگی خود شهرتی بی نظیر در حوزه فلسفه و ادبیات فارسی به دست آورد.

در سال ۱۳۳۴ شمسی، علی اکبر دهخدا در یک تصادف رانندگی در تهران جان خود را از دست داد. پس از درگذشت، جسد وی در قبرستان ابن بابویه واقع در شهر ری به خاک سپرده شد. مراسم تدفین وی با حضور جمعی از ادبا و متفکران برجسته ایران همراه بود و به عنوان یکی از مراسم بزرگ تاریخ ایران به یاد ماند.

درگذشت علی اکبر دهخدا سوگواری عمومی وسیعی در میان اندیشمندان و ادبا و هنرمندان ایران به همراه داشت. وی با زیرساخت هایی که در حوزه تفکر و ادبیات فارسی ایجاد کرد، به عنوان یکی از شخصیت های برجسته و الهام بخش در تاریخ فرهنگ و ادبیات ایران به یاد ماند.

سخن آخر

علی اکبر دهخدا با استفاده از دیدگاه‌ها و نظریه‌های خود، سعی کرد ادبیات و فلسفه ایران را با ترکیبی از میراث سنتی و دستاوردهای مدرن، بازتعریف کند و همواره در جستجوی راهکارهایی برای تعالی فرهنگی و اجتماعی ایران بود. میراثی که علی اکبر دهخدا در جامعه فرهنگی و ادبی ایران باقی گذاشت، همچنان مورد تحسین و توجه است و ماندگاری این شخصیت فرهیخته روز به روز بیشتر می‌شود.